Zwykle prace nad nową szczepionką zajmują około 10 lat, pandemia wywołana przez koronawirusa SARS-CoV-2 jest jednak wyjątkowa. Dlatego badania mają być znacznie skrócone, jeśli tylko będzie to możliwe. Szczepionka może być gotowa najwcześniej za kilkanaście miesięcy - twierdzi koordynator obszaru farmacji i biotechnologii w Narodowym Centrum Badań i Rozwoju Aleksandra Mościcka-Studzińska, zastępca dyrektora Działu Koordynatorów Narodowego Centrum Badań i Rozwoju 

Specjalistka wyjaśnia, że szczepionki zawierają antygeny, zdolne wywoływać powstanie tzw. swoistej, czynnej odporności przeciwko czynnikowi zakaźnemu lub wytwarzanej przez niego toksynie albo antygenowi.

- Pierwszy etap prac pozwala określić, jaki antygen jest zdolny do wzbudzenia wysokiego poziomu odpowiedzi immunologicznej. Następnie trzeba opracować sposób produkcji antygenu, aby móc przystąpić do testów - wyjaśnia ekspert.

Badania nad szczepionkami
W kolejnych badaniach sprawdza się, jak działa preparat. Najpierw - in vitro z wykorzystaniem żywych komórek, bakterii lub kultur tkankowych, później - in vivo, podając preparat zwierzętom.

Najważniejszym etapem są testy na ochotnikach w ramach badań klinicznych. - Ten etap ze względów etycznych podlega najbardziej restrykcyjnym rygorom, pozwala się jednak upewnić, czy i jak preparat działa na organizm ludzki. Nie możemy ominąć tego etapu - dodaje Aleksandra Mościcka-Studzińska.

Według Mościckiej-Studzińskiej, trzeba przede wszystkim wykazać, że preparat jest bezpieczny, ale też potwierdzić, że w ogóle działa - powoduje uodpornianie.

- Musimy się upewnić, że nie zaczniemy podawać niemal całej populacji świata preparatu, który da nam fałszywą pewność, że osoby, które go przyjęły są odporne na zachorowanie na COVID-19. Badanie kliniczne ma też pomóc ustalić więcej szczegółów: tolerancję różnych dawek szczepionki czy potrzebę stosowania dawek przypominających. Realizacja wszystkich trzech faz badań klinicznych może zająć nawet 7 lat - zauważa.

Obecnie nad szczepionką intensywnie - i niezależnie od siebie - pracuje kilkanaście grup badawczych. Jak się zakłada, pierwsza ze szczepionek może być gotowa w połowie 2021 r. Takie plany ma jedna z firm amerykańskich, która w marcu 2020 r. jako pierwsza rozpoczęła podawanie swojej szczepionki ludziom. Już teraz mówi się o rozpoczęciu przygotowań do drugiej fazy badań.

Prace w Europie także z udziałem polskich naukowców
Prace nad szczepionką przeciwko koronawirusowi SARS-CoV-2 prowadzone są w Europie i mają się do nich włączyć polscy specjaliści. Agencja Badań Medycznych podjęła decyzję o rozpoczęciu własnego badania, które będzie realizowane w partnerstwie z polskimi i międzynarodowymi ośrodkami.

Agencja wybrała do współpracy trzy polskie ośrodki: Sieć Badawczą Łukasiewicz - Instytut Biotechnologii i Antybiotyków wraz z zespołem prof. Marcina Drąga z Politechniki Wrocławskiej, Narodowy Instytut Onkologii w konsorcjum z Instytutem Biochemii i Biofizyki PAN i Warszawskim Uniwersytetem Medycznym oraz Uniwersytet Medyczny we Wrocławiu. Prace te opracowywaniu nieco innego typu szczepionki zawierającej nanoprzeciwciała połączone z bakteriofagiem.

Firma SensDX z Wrocławia, która przy wsparciu Narodowego Centrum Badań i Rozwoju opracowała test do szybkiego wykrywania grypy, chce swoją technologię wykorzystać do podobnej diagnostyki koronawirusa. Z kolei Celon Pharma S.A. zainicjowała strategiczny program testowania, weryfikacji i poszukiwania efektywnego leczenia COVID-19 opierając się o rozwiązania już rozwijane w ramach wcześniejszych projektów NCBiR.

NCBR: nabór kolejnych wniosków
- Liczymy na aktywność potencjalnych wnioskodawców i składanie nowych wniosków dotyczących rozwiązań dedykowanych pandemii COVID-19 do programu Szybka Ścieżka. Do 20 kwietnia trwa nabór wniosków dla dużych przedsiębiorstw i ich konsorcjów, a od 21 kwietnia startuje nabór dla MŚP i konsorcjów z ich udziałem - informuje Aleksandra Mościcka-Studzińska.

Specjalistka zastrzega, że szczepionka przeciw COVID-19 nie wyeliminuje automatycznie danego wirusa SARS-CoV-2 z populacji. - Tylko masowe szczepienia, bez niepotrzebnych wyjątków, pozwalają wyeliminować patogen. Jest to niezwykle trudne, ale już raz się udało - w 1980 r. Światowa Organizacja Zdrowia uznała za zwalczoną w populacji człowieka ospę prawdziwą - przekonuje.

• SZCZEPIONKA
• KORONAWIRUS
• NARODOWE CENTRUM BADAŃ I ROZWOJU