Rzacznik Praw Obywatleskich Adam Bodnar zakwestionował zapisy ustawy o ochronie zdrowia psychicznego, zgodnie z którymi osoba z niepełnosprawnością intelektualną lub psychiczną, w zastępstwie której działa opiekun prawny, nie ma możliwości zakwestionowania orzeczenia sądu opiekuńczego wyrażającego zgodę na umieszczenie jej w domu pomocy społecznej.

Nie może też wystąpić o zmianę decyzji sądu, jeśli jej stan zdrowia się poprawi.

Zdaniem rzecznika istniejące obecnie gwarancje ochrony praw osób z niepełnosprawnością psychiczną lub intelektualną należy ocenić jako niewystarczające i nieskuteczne.

- Niezbędnym wydaje się takie zabezpieczenie praw tej grupy osób, które uniemożliwi arbitralne pozbawianie ich wolności osobistej, zapewni poszanowanie przyrodzonej godności, prawo dostępu do sądu oraz prawo do sprawiedliwej procedury sądowej - uważa RPO.

- Ubezwłasnowolnienie nie pozbawia osoby z niepełnosprawnością psychiczną lub intelektualną prawa do wyrażania własnych potrzeb, w tym decydowania o miejscu swojego zamieszkania. Utożsamianie decyzji opiekuna o umieszczeniu osoby ubezwłasnowolnionej w domu pomocy społecznej z realizacją woli tej osoby, zdaniem RPO, stanowi przykład odpodmiotowienia i instrumentalizacji osób z niepełnosprawnościami, co narusza ich przyrodzoną i niezbywalną godność - powiedziała cytowana w komunikacie przesłanym w czwartek (5 listopada) PAP Anna Błaszczak z Zespołu Prawa Antydyskryminacyjnego Biura RPO.

Jej zdaniem nie jest sprawiedliwe, że osoba bezpośrednio zainteresowana nie może podejmować żadnych czynności procesowych i nie ma zagwarantowanej pomocy profesjonalnego pełnomocnika. Nie ma też prawa do bycia wysłuchaną.

W uzasadnieniu do wniosku RPO napisał, że umieszczenie w DPS osoby niezdolnej do zaspokajania podstawowych potrzeb życiowych, która nie ma możliwości korzystania z opieki innych osób, uważano niegdyś za najlepsze wyjście do zapewnienia im wsparcia, wyżywienia i schronienia. 

- Jednak wnioski kierowane do RPO wskazują, że forma ta nie pozwala na uwzględnienie indywidualnych potrzeb osób z niepełnosprawnościami ani zapewnienie im odpowiedniego wsparcia niezbędnego do pełnego włączenia w społeczeństwo - uważa Bodnar.

Jak dodał, niektóre osoby z niepełnosprawnościami, ubezwłasnowolnione, przebywają w domach pomocy społecznej wbrew własnej woli - wyłącznie na podstawie decyzji opiekuna prawnego i bez możliwości dochodzenia swoich praw na drodze postępowania sądowego.

RPO zaznaczył, że w przypadku pobytu w szpitalu psychiatrycznym, wymagane jest uzyskanie zgody osoby ubezwłasnowolnionej. W DPS tego wymogu nie ma.

Rzecznik uważa, że przepisy dotyczące umieszczania osób ubezwłasnowolnionych w DPS naruszają konstytucyjną zasadę przyrodzonej i niezbywalnej godności człowieka i godzą w wolność osobistą człowieka.

- Rygor panujący w domach pomocy społecznej w istotny sposób ingeruje w wolność oraz autonomię decyzyjną umieszczonych tam osób. Mieszkańcy nie mają możliwości swobodnego opuszczenia zakładu, często nie dysponują własnymi dokumentami lub rzeczami osobistymi (...). Z tych powodów jedyną przesłanką uzasadniającą pominięcie woli osoby całkowicie ubezwłasnowolnionej przy podejmowaniu decyzji o umieszczeniu w domu pomocy społecznej może być niezdolność do jej wyrażenia - uważa RPO.

• DPS
• DOM POMOCY SPOŁECZNEJ