Rzadko się zdarza, żeby reakcją na tego rodzaju profesorskie apele był sądowy pozew. W środowisku naukowym merytoryczne spory rozwiązuje się na konferencjach, seminariach czy poprzez publikacje w specjalistycznych periodykach - nie w sądzie. Tymczasem 6 kwietnia br. wpłynął do Sądu Okręgowego w Warszawie pozew przeciwko uczonym przygotowany przez pełnomocników jednej z firm medycznych.

- To próba zastraszania i ograniczania dyskusji, która z zasady ma otwarty charakter. Każdy naukowiec ma prawo do wyrażania poglądów opartych na badaniach. Dyskurs jest tym, co od wieków przyczynia się do rozwoju nauki - komentuje prof. Józef Dulak i dodaje, że w ostatnim czasie, nie tylko w Polsce, komercyjne firmy próbują ograniczać dyskusję naukową, kierując przeciwko uczonym ostrzeżenia, wezwania przedsądowe czy pozwy o naruszenie dóbr osobistych.

- Pozwanie kogoś do sądu za to, że głosi poglądy naukowe jest czymś zupełnie niezrozumiałym - zauważa.

Próby blokowania wolności debaty akademickiej i wyrażania naukowych opinii są coraz częstsze. Prezydium Polskiej Akademii Nauk musiało zareagować. W stanowisku z 22 września 2020 r. można przeczytać m.in.: "Prezydium PAN wyraża zaniepokojenie pojawiającymi się skargami na różnorodne próby blokowania wolności wypowiedzi na tematy naukowe przez podmioty prowadzące działalność gospodarczą. (…) Wolność debaty naukowej, prowadzenie dyskusji, opracowania opinii, ekspertyz i prognoz naukowych jest kluczem do postępu i wartością nadrzędną wobec indywidualnych interesów podmiotów prowadzących działalność gospodarczą''.

Od słowa do słowa…

Z początku nic nie zapowiadało, że sprawa trafi do sądu. Po tekście profesora Dulaka zatytułowanym ''Komórki macierzyste: zastosowania, perspektywy, nieporozumienia'', który ukazał się w wydawanym przez PAN czasopiśmie ''Nauka'', polemiczną wypowiedź zamieściła dr Izabela Zdolińska-Malinowska. Profesor odpowiedział na nią artykułem.

Była to normalna, tradycyjna forma prowadzenia sporu między badaczami, dzięki czemu każdy czytelnik zainteresowany tematyką komórek macierzystych mógł sobie wyrobić opinię (link do wspomnianych artykułów - red. http://www.nauka-pan.pl/index.php/nauka/issue/view/68 oraz http://www.nauka-pan.pl/index.php/nauka/article/view/863/894). Nie był to jednak koniec wymiany zdań. W spór włączyła się firma medyczna zatrudniająca panią doktor - relacjonuje Józef Dulak.

- Zdaniem powoda podpisaliśmy się pod dokumentem, w którym tylko rzekomo, pozornie reprezentujemy stanowisko Komitetu Biotechnologii PAN, podczas gdy - jak twierdzi strona powodowa - przedstawiliśmy jedynie nasze prywatne oceny. Prawda jest taka, że nie występowaliśmy jako prywatne osoby. Przyjęcie stanowiska przez KB PAN poprzedzone było dyskusją, której konkluzje zostały opublikowane, a KB PAN potwierdził je kolejnym stanowiskiem przyjętym pod zarządem nowego Prezydium - wyjaśnia profesor i tłumaczy istotę sporu:

- Komórki macierzyste nie są panaceum na wszystkie choroby. Wiele komórek ma olbrzymi potencjał i jestem przekonany, że za kilkanaście, kilkadziesiąt lat obszar zastosowania komórek macierzystych będzie znacznie większy niż obecnie. Teraz ogranicza się do leczenia chorób krwi, niektórych genetycznych chorób skóry, ciężkich oparzeń czy leczenia uszkodzeń rogówki. Część środowiska naukowego i lekarskiego nie chce tego przyjąć do wiadomości, nie do końca rozumie stopień skomplikowania tych problemów i traktuje komórki macierzyste jak remedium, coś w rodzaju cudownego specyfiku - przekonuje uczony.

Z jego obserwacji wynika, że na stronach internetowych różnych klinik medycznych ukazują się informacje i oferty leczenia komórkami macierzystymi kilkudziesięciu chorób, m.in. autyzmu, porażenia mózgowego, rozszczepu kręgosłupa, stwardnienia zanikowego bocznego, ślepoty uwarunkowanej genetyczne itd. - Chcą leczyć komórkami ''macierzystymi'' niemal wszystko. To przerażające - komentuje.

Niepotrzebne nadzieje

Najnowszym przykładem niepotrzebnego rozbudzania nadziei jest zamiar leczenia komórkami ''macierzystymi'' COVID-19. "Dla niespecjalistów pomysł zastosowania komórek macierzystych w terapii COVID-19 może się wydawać uzasadniony. Tymczasem brak jest podstaw do stosowania leczniczego takich komórek u pacjentów z tą właśnie chorobą" - uznał Komitet Biotechnologii PAN w piśmie skierowanym do ministrów nauki oraz zdrowia.

W stanowisku Komitetu wyrażono głębokie zaniepokojenie wypowiedzią byłego wiceministra nauki i szkolnictwa wyższego Wojciecha Maksymowicza, który w wywiadzie dla Radia Olsztyn wspomniał o planach badawczych leczenia COVID-19 za pomocą mezenchymalnych komórek macierzystych.

"Uniwersytet Warmińsko-Mazurski będzie uczestniczył w dwóch programach badawczych związanych w leczeniem zachorowań na COVID-19. (...) Autorką drugiego pomysłu jest prof. Anna Doboszyńska, kierownik katedry i kliniki pulmonologii Szpitala Pulmonologicznego w Olsztynie. Prof. Doboszyńska chce włączyć do leczenia COVID-19 komórki macierzyste" - mówił wiceszef resortu nauki 21 marca.

W odpowiedzi na to oświadczenie Komitet Biotechnologii PAN stwierdził: "Sugestia przedstawiona przez prof. Maksymowicza wpisuje się w niepokojącą i niebezpieczną dla pacjentów tendencję oferowania niezdefiniowanych komórek w terapii wielu chorób. (...) W obecnej sytuacji nasz apel zyskuje dodatkowe poparcie w jednoznacznym sprzeciwie wobec takich koncepcji wyrażonym przez ISSCR (International Society for Stem Cell Research - red.) oraz ISCT (International Society for Cellular Therapy - red.), dwa najważniejsze towarzystwa naukowe zajmujące się komórkami macierzystymi".

Prof. Dulak tłumaczy, że na fali poszukiwania leków na COVID-19 wiele zespołów badawczych w Chinach i USA zaczęło ogłaszać, że skuteczne mogą być tzw. mezenchymalne komórki macierzyste.

- Te publikacje budzą zastrzeżenia wśród specjalistów - mówi.

Dodaje, że w piśmie do ministrów chodziło także o zwrócenie uwagi na odpowiedzialność instytucji finansujących badania nad komórkami macierzystymi. W tym przypadku nie było mowy o przeniesieniu sporu na płaszczyznę prawną. Wymiana argumentów zakończyła sprawę.

Ad absurdum

Trudno sobie wyobrazić sądowe potyczki w kwestii zastosowana komórek macierzystych w różnych terapiach. W procesach o ochronę dóbr osobistych sąd nie musi się jednak wgłębiać w merytoryczne zagadnienia. Zazwyczaj wystarczy, że stwierdzi, iż użycie jakiegoś sformułowania lub słowa naruszyło czyjeś dobra osobiste; było zatem działaniem bezprawnym. Ale teoretycznie może być i tak, że dla całościowego oglądu sprawy, uzna za konieczne rozpoznanie tej skomplikowanej materii. Byłoby to pomieszanie różnych porządków, w efekcie czego sąd przypisałby sobie prawo do orzekania, kto ma rację w dyskusjach naukowych. To przecież absurd.

- Pozwanie kogoś do sądu, że głosi jakieś poglądy naukowe jest czymś zupełnie niezrozumiałym - komentuje profesor i informuje, że ich pełnomocnik wystąpiła o oddalenie powództwa jako całkowicie bezzasadnego.

Pozwani przygotowani są jednak również i na wariant merytorycznej obrony stanowiska Komitetu Biotechnologii PAN. Dlatego na ponad 60 stronach i w 77 załącznikach została sporządzona odpowiedź na pozew.

Sprawa o sygnaturze akt IV C 608/20 trafiła do Sądu Okręgowego w Warszawie. Termin rozprawy nie został wyznaczony.

***
Prof. Józef Dulak jest kierownikiem Zakładu Biotechnologii Medycznej Wydziału Biochemii, Biofizyki i Biotechnologii Uniwersytetu Jagiellońskiego. Jego zainteresowania badawcze to: komórki macierzyste, biologia i medycyna naczyniowa, terapia genowa i komórkowa, biologia nowotworów, mechanizmy molekularne chorób (rola microRNA, procesów zapalnych, stresu oksydacyjnego, hipoksji). Jest autorem ponad 250 publikacji. Prace naukowe Józefa Dulaka były cytowane ponad 8 tys. razy (należy do grona najczęściej cytowanych w świecie polskich badaczy).

* Aktualizacja artykułu - stanowisko drugiej strony postępowania: Oświadczenie Polskiego Banku Komórek Macierzystych S.A.

 

Materiał chroniony prawem autorskim - zasady przedruków określa regulamin.

• KOMÓRKI MACIERZYSTE
• JÓZEF DULAK
• COVID-19
• DOBRA OSOBISTE
• WALKA Z COVID