Pomysł utworzenie Uniwersytetu PAN (UPAN) na bazie około 50 najsprawniej funkcjonujących instytutów PAN pojawił się na początku 2017 r. Jego orędownikiem jest prezes akademii prof. Jerzy Duszyński. Uważa on, że nowy uniwersytet pozwoli wykorzystać w dydaktyce kapitał naukowy akademii, a zarazem stworzyć uczelnię, która ma szanse wybić się w międzynarodowych rankingach.

Nad kształtem nowego uniwersytetu pracuje zespół złożony z dyrektorów instytutów PAN pod kierownictwem wiceprezesa akademii prof. Pawła Rowińskiego. Według prof. Rowińskiego PAN jest już dziś "uniwersytetem" czy wręcz "uniwersytetem badawczym" w podstawowym znaczeniu tego słowa, gdyż prowadzi badania na wysokim poziomie i prowadzi studia doktoranckie.

- Problemem jest tylko to, że dotychczas istniejące prawo, które rządzi instytutami PAN, nie jest dostosowane do takiego stanu i do takiej misji PAN"- zauważył w środę prof. Rowiński.

Alternatywny pomysł na reformę PAN mają dyrektorzy kilkunastu instytutów akademii. Od sierpnia w PAN działa zespół (pod kierunkiem dyrektora Instytutu Fizyki Jądrowej PAN w Krakowie, prof. Marka Jeżabka), który zajmuje się przygotowaniem reformy. Koncepcja ma być gotowa do końca roku.

Jak zauważyła w czasie środowego panelu na NKN współautorka tej koncepcji prof. Małgorzata Witko, głęboka przemiana w PAN powinna dotyczyć zarówno instytutów, korporacji uczonych i komitetów. Profesor uważa, że zamiast tworzyć uniwersytet, lepiej byłoby powołać szkoły doktorskie, co jest zgodne z założeniami przedstawionej we wtorek nowej ustawy o szkolnictwie wyższym i uczelniach, tzw. Ustawy 2.0. W dokumencie przygotowanym przez zespół prof. Jeżabka opisano też możliwość powstania sieci czy konsorcjów wspólnie z uczelniami.

- Jeśli chodzi o te powiązania horyzontalne, to nic nowego - my z uczelniami zawsze współpracowaliśmy, zawsze mieliśmy wspólne granty, częściowo występowaliśmy wspólnie o dużą aparaturę badawczą i zawsze prowadziliśmy kształcenie. Ta ustawa tylko sankcjonuje i stwarza taką możliwość - mówiła prof. Witko.

Osoby przygotowujące dokument ws. zmian zaproponowały w nim stworzenie nowej ustawy o PAN, idącej w kierunku "wielopłaszczyznowej współpracy z uczelniami, ujętej w jak najmniejszej liczbie zasad prawnych". Zaproponowane rozwiązania mają pozwolić na związanie instytutów PAN z uczelniami - tak, by dorobek instytutów podniósł notowania polskich uczelni w międzynarodowych rankingach.